Duyên khởi là gì? là giáo lý căn bản của Phật giáo

Duyên khởi là giáo lý căn bản của Phật giáo, chỉ rõ mọi hiện tượng tâm lý và vật lý tạo nên đời sống đều nằm trong một mối liên hệ với nhau, chúng là nguyên nhân của một yếu tố này và là kết quả của một yếu tố khác, làm thành một vòng với mười hai yếu tố. Mười hai yếu tố này làm loài hữu tình cứ mãi vướng mắc trong luân hồi. Mười hai yếu tố cụ thể như sau:

Vô minh: Sự nhận thức sai lầm về cuộc đời. Không thấy rõ đời là bể Khổ hay Tứ Diệu Đế, không thấy rõ bản chất của sự vật, hiện tượng đều Vô thường, Vô ngã.
Hành: Hành động tạo nghiệp từ thân, khẩu, ý. Hành này có thể tốt hoặc xấu hay trung tính.
Thức: Thức lựa chọn cha mẹ đúng như hành tốt xấu quy định.
Danh sắc: Là toàn bộ tâm lý và vật lý của bào thai mới, do Ngũ uẩn tạo thành
Lục nhập: Là toàn bộ các giác quan và đối tượng của chúng. Lục nhập = 6 căn + 6 trần.
Xúc: Lục căn bắt đầu tiếp xúc với bên ngoài gọi là Xúc.
Thụ: Cảm giác, cảm nhận, lãnh thọ. Ví dụ như: yêu, thích, ganh ghét, đố kỵ, lo sợ, hạnh phúc, ưu sầu, thất vọng, hối tiếc, khó chịu, sân giận,…
Ái: Sự ham muốn từ các giác quan như mắt ưa thích sắc đẹp, mũi thích hương thơm, tai ưa tiếng hay, lưỡi đắm vị ngọt, thân ưa xúc chạm êm ái hay Ngũ dục: Tiền tài; Danh vọng; Sắc đẹp; Ăn ngon; Ngủ nghỉ.
Thủ: Giành giữ lấy, chiếm lấy cho mình.
Hữu: Là toàn bộ những gì ta gọi là tồn tại, sự sống, thế giới.
Sinh: Là cuộc sống hằng ngày bao gồm dục lạc, tham ái hay lòng ham muốn.
Lão tử: Là sự già đi và chết đi.

Đây là quy luật nhân quả của tất cả các hiện tượng tâm và vật. Nếu ta biết quán sát và trừ diệt những khâu chính trong dây chuyền 12 nhân duyên này, ta có thể thoát khỏi luân hồi và nỗi đau khổ.

Trong phật giáo, “nhân duyên” (tiếng Pali: “karma”) được hiểu là luồng liên kết giữa hành động và hậu quả. Nhân duyên có nhiều khía cạnh và cách hiểu khác nhau trong phật giáo, nhưng dưới đây là 12 khía cạnh quan trọng của nhân duyên được đề cập trong các nguyên tắc phật giáo:

Nhân duyên của hành động (karma kamma): Theo quan niệm phật giáo, mọi hành động của chúng ta sẽ tạo ra hậu quả tương ứng. Hành động thiện sẽ mang lại hậu quả tốt, hành động ác sẽ gây ra hậu quả xấu.
Nhân duyên của sinh tử (jati karma): Nhân duyên này liên quan đến quá trình tái sinh và kiếp trước của một người. Hành động trong kiếp trước sẽ ảnh hưởng đến cuộc đời hiện tại và tương lai.
Nhân duyên của duyên số (bhava karma): Nhân duyên này ám chỉ quá trình hình thành và duy trì của một trạng thái, trạng thái sáng suốt, trạng thái bất sáng, trạng thái hạnh phúc, hay trạng thái đau khổ. Các hành động và ý niệm của chúng ta sẽ tạo nên duyên số.
Nhân duyên của ý thức (mano karma): Ý thức của chúng ta được coi là nguồn gốc của những hành động. Ý thức không chỉ ảnh hưởng đến hành động của chúng ta mà còn tạo ra nhân duyên.
Nhân duyên của năng lực (upacara karma): Nhân duyên này chỉ việc chúng ta có năng lực và cơ hội để thực hiện những hành động nhất định. Điều này có thể bao gồm cả năng lực vật chất và tinh thần.
Nhân duyên của điều kiện (pratyaya karma): Môi trường và các điều kiện xung quanh chúng ta cũng tạo ra nhân duyên. Điều kiện ngoại lai như gia đình, xã hội, và tổ chức có thể ảnh hưởng đến hành động và tư duy của chúng ta.
Nhân duyên của sự chia sẻ (dana karma): Hành động chia sẻ, sự thông cảm và lòng từ bi đều tạo ra nhân duyên tốt. Khi chúng ta giúp đỡ người khác và chia sẻ những điều tốt đẹp, chúng ta tạo ra cơ hội để nhận được sự hỗ trợ và lòng biết ơn từ người khác trong tương lai.
Nhân duyên của cõi chết (mrityu karma): Hành động và tư duy của chúng ta trong cuối đời, khi đối diện với cái chết, sẽ tạo ra nhân duyên ảnh hưởng đến cuộc sống sau đó. Sự chuẩn bị tâm linh và hành động thiện làm cho nhân duyên này trở nên tích cực.
Nhân duyên của ý niệm (cetana karma): Ý niệm và ý chí của chúng ta khi thực hiện hành động đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra nhân duyên. Ý niệm thiện tốt sẽ mang lại hậu quả tốt, trong khi ý niệm ác ý hoặc động cơ tự lợi sẽ tạo ra hậu quả xấu.
Nhân duyên của tri tuệ (jnana karma): Những hành động và tư duy được thực hiện dựa trên tri thức và sự hiểu biết đúng đắn tạo ra nhân duyên tích cực. Tri thức và sự nhận thức đúng đắn giúp chúng ta thực hiện hành động tốt và tránh hành động ác.
Nhân duyên của sự tỉnh thức (bodhi karma): Nhân duyên này liên quan đến việc thức tỉnh và giác ngộ. Khi chúng ta truyền cảm hứng và giúp đỡ người khác trong việc giác ngộ và đạt đến sự tỉnh thức, chúng ta tạo ra nhân duyên thiện lành.
Nhân duyên của sự tha thứ (kshanti karma): Sự tha thứ và lòng khoan dung tạo ra nhân duyên tích cực. Khi chúng ta tha thứ cho người khác và cho bản thân, chúng ta giải thoát khỏi những gánh nặng tâm linh và tạo điều kiện cho sự phát triển và tiến bộ của mình.

Đây chỉ là một số khía cạnh quan trọng của nhân duyên trong phật giáo. Nhân duyên không chỉ ảnh hưởng đến cuộc sống hiện tại mà còn có tác động lớn đến các kiếp sau này. Qua việc hiểu và áp dụng những nguyên tắc này, phật tử có thể hướng đến sự giải thoát và trở thành người có tâm địa nhân từ, ánh sáng và tỉnh thức.